Αφιέρωμα στη Φλώρα Κρητικού

Ένα μικρό αφιέρωμα για τη Φλώρα Κρητικού ή αλλιώς όπως την ξέρουν οι Αρχαγγελίτες για το Φλουρί του Καμπούρη της οποίας το όνομα είναι άρρηκτα συνδεδεμένο με την αρχαγγελίτικη μουσική παράδοση. Πόσα όμορφα τραγούδια ακούσαμε από τη χαρακτηριστική της φωνή! Πόσους γάμους στόλισε με τη μελωδία που έβγαινε από την ψυχή της! Πίσω από αυτή την φωνή όμως ελάχιστοι γνωρίζουν πως κρυβόταν ένα παράπονο, μια μελαγχολία, ένας αναστεναγμός…Μέσα από τον αρχαγγελίτικο χαβά η Φλώρα ήξερε πολύ καλά να κρύβει τον δικό της καημό…

Βάζω τα τραγούδια της να παίζουν και ταξιδεύω χρόνια πίσω…τότε που η Φλώρα μικρό παιδί ακόμα ερχόταν αντιμέτωπη με το πιο σκληρό πρόσωπο της μοίρας. «Η μέρα έχει βάσανα κι η νύχτα είναι ωραία γιατί έρχεσαι στον ύπνο μου και μου κρατάς παρέα.» Είναι ένας από τους πιο χαρακτηριστικούς στίχους του παραδοσιακού αρχαγγελίτικου τραγουδιού «Ποταμός». Βάσανα πολλά είχε η μέρα της Φλώρας μα η νύχτα της ήταν ωραία…γεμάτη από τραγούδια…γεμάτη όνειρα που τη βοηθούσαν να δραπετεύει από τις φωνές του κόσμου τούτου και να βρίσκεται σε έναν δικό της κόσμο γεμάτο μελωδίες…

Η Φλώρα γεννήθηκε στις 10 Μαρτίου του 1944. Γονείς της ήταν ο Εμμανουήλ Γιάννιας του Στεφάνου και μητέρα της η Βαλασία Χατζηνικόλα. Είχε έναν αδερφό με ειδικές ανάγκες τον Τσαμπίκο. Ήταν μόλις δυο χρονών όταν ο πατέρας της φεύγει από τη ζωή και την αφήνει ορφανή. Μεγαλώνει χωρίς πατέρα με μια μάνα να γίνεται μάνα και πατέρας για να τα βγάλει πέρα. Όταν ήταν τετάρτη τάξη του δημοτικού η μητέρα της την σταματάει από το σχολείο. Η οικογένεια της είχε ανάγκη από χρήματα. Αρχίζει και εργάζεται μικρό κορίτσι στα Κιλίμια. Μελαγχολική με ένα παράπονο πάντα στην καρδιά ξεκινάει και τραγουδάει. Δεν παρηγοράει μόνο τον εαυτό της μα και όλες τις υπόλοιπες γυναίκες που εργάζονται εκεί. «Ο Ποταμός», «Ο έρημος σκοπός», «Τα μελιτζανιά», «Ο παραπονετικός» είναι μερικά από τα καθημερινά τραγούδια που τις συνοδεύουν στη δουλειά.   

Τα χρόνια δύσκολα, φτωχικά. Ένα κενό μένει πάντα μέσα της που δεν λέει να γεμίσει. Το 1958 ο αδερφός της Τσαμπίκος που την υπεραγαπούσε φεύγει από τη ζωή. Λίγα χρόνια αργότερα το 1963 πεθαίνει και η μητέρα της. Σε μικρό χρονικό διάστημα η Φλώρα χάνει τα αγαπημένα της πρόσωπα. Το πλήγμα μεγάλο κι ο πόνος αγιάτρευτος. Μένει ορφανή όχι μόνο από γονείς μα κι από αγάπη την οποία σε όλο το διάβα της ζωής της αναζητούσε και προσπαθούσε να κλείσει το κενό που της άφηνε. Ο αδερφός της μητέρας της, Νικόλας Καμπούρης, αναλαμβάνει τη φροντίδα της. Ήταν είκοσι χρονών όταν η θεία της Ανθούλα Γιάννια την παίρνει υπό την προστασία της και την αρραβωνιάζει με ένα παλικάρι. Ο αρραβώνας όμως δεν κρατάει. Ο χωρισμός αυτός έρχεται να προστεθεί σαν μια ακόμα μαχαιριά στην καρδιά της ανοίγοντας μεγάλη πληγή ίσως πια κι αγιάτρευτη... Παρηγοριά της σε όλα αυτά τα βάσανα, το τραγούδι… 

Λίγα χρόνια αργότερα η τύχη άρχισε να της χαμογελά. Στις 27 Απριλίου 1969 η Φλώρα παντρεύεται τον Πανορμίτη Κρητικό. Ένα παιδί ήταν αυτό που θα συμπλήρωνε την ευτυχία τους. Κι εδώ όμως η Φλώρα έπρεπε να βάλει τα δυνατά της και να παλέψει. Η μητρότητα ήρθε πολύ δύσκολα στη ζωή της και μετά από αρκετές προσπάθειες. Ο Καναδάς είναι η χώρα που φιλοξενεί τις τελευταίες της ελπίδες να γίνει μητέρα. Με τη χάρη του Θεού το όνειρό της γίνεται πραγματικότητα. Ο Κυριάκος, το πρώτο της παιδί, τη γεμίζει χαρά κι ευτυχία. Ύστερα από λίγα χρόνια ακολουθεί κι ο Μανώλης. Η παρηγοριά της Φλώρας είναι τώρα πια τα παιδιά της. Τα μεγαλώνει με απέραντη αγάπη. Γι΄ αυτά ζει. Γι΄ αυτά αγωνίζεται. Τα νανουρίζει με τραγούδια κι η ζωή τους μοιάζει με χαρούμενη μελωδία…Αργότερα ο Θεός την αξιώνει κι αποκτά τέσσερα εγγόνια. Η οικογένειά της μεγαλώνει ακόμα πιο πολύ μαζί και η ευτυχία της…

Το 1970 είναι ίσως η χρονιά σταθμός για τη Φλώρα. Ο μουσικολόγος Σίμων Καρράς φτάνει στο σπίτι της με συνοδεία από Αρχαγγελίτες οργανοπαίχτες, τον Στέφανο Λεβέντη στο βιολί και τον Τσαμπίκο Δαμιανό στο σαντούρι. Στο τραγούδι είναι μαζί τους η Φλώρα, η Χρυσή Ορφανίδη, η Αρχοντού του Δαμιανού κι ο Αντώνης Κολιάδης, γνωστός κανακιστής του Αρχαγγέλου. Σκοπός του Σίμων Καρρά είναι να καταγράψει την αρχαγγελίτικη μουσική παράδοση. 

Το περιστατικό αυτό έζησε από κοντά ο σύζυγος της Φλώρας, Πανορμίτης. Ερχόμενος από τον Καναδά όπου είχε πάει να επισκεφτεί την οικογένειά του, κάποια γειτόνισσα του κάνει νόημα μπαίνοντας στο σπίτι του να μην κάνει φασαρία. Ο Πανορμίτης περνάει στη σάλα του σπιτιού και σιωπηλά αφήνεται στις αρχαγγελίτικες μελωδίες. Η Φλώρα εντυπωσιάζει με τη μελωδική της φωνή. Από εκεί κι έπειτα η φήμη της τόσο στον Αρχάγγελο όσο και στα γύρω χωριά του νησιού μεγαλώνει. Οι γάμοι κι οι αρραβώνες ντύνονται με τη δική της φωνή. Μια φωνή που δεν ξεχνάς εύκολα…που μένει σαν ενθύμιο να σε συνοδεύει…που συνεχίζει να αντηχεί ακόμα στα αυτιά όλων των Αρχαγγελιτών. 

Το 1980 με πρωτοβουλία του Αντώνη Χατζηνικόλα ηχογραφούνται δυο δίσκοι με τη φωνή της Φλώρας, της Ηράκλειας Παρδαλού και της Τριανταφυλλιάς του Κανάρη. Ο ένας περιλαμβάνει αρχαγγελίτικα παραδοσιακά τραγούδια κι ο άλλος αρχαγγελίτικα τραγούδια γάμου κι αρραβώνων τα λεγόμενα «Κανάκια».

Με τον πολιτιστικό σύλλογο Αρχαγγέλου «Αίθωνα» και με τη χορωδία του αείμνηστου Νικόλα Αφαντενού, η Φλώρα παίρνει μέρος σε πολλές πολιτιστικές εκδηλώσεις που λαμβάνουν χώρα όχι μόνο στη Ρόδο αλλά και σε όλη την Ελλάδα. Ήταν μεγάλη της τιμή επίσης που η τότε τηλεοπτική εκπομπή του νυν Δημάρχου Αρχαγγέλου κύριου Νικόλαου Διμέλη στο τοπικό κανάλι Θάρρι, «Παραδοσιακοί Αντίλαλοι» ξεκινούσε με τη γλυκιά φωνή της Φλώρας ερμηνεύοντας τον «Ποταμό».

Στις 26 Φεβρουαρίου 2020 η καρδιά της την προδίνει. Αφήνει την τελευταία της πνοή στο σπίτι της. Μαζί με τον σύζυγο και τα παιδιά της θρηνεί όλος ο Αρχάγγελος. Την Εξόδιο Ακολουθία τελεί ο νυν Μητροπολίτης Ρόδου κύριος Κύριλλος. Μεγάλη η συγκίνηση και η θλίψη όλων εκείνη την μέρα. Η μελωδική φωνή της Φλώρας σιωπά για πάντα περνώντας στην αιωνιότητα…Μα οι αγγελικές φωνές παύουν μόνο για λίγο κι ύστερα φτάνοντας στον ουρανό αρχίζουν και τραγουδούν ξανά, κάνοντας τον παράδεισο ακόμα πιο πλούσιο…ακόμα πιο όμορφο… 

Δεν υπάρχει άνθρωπος στον τόπο μας που να μην αγάπησε τη φωνή της και που να μη τη θυμάται με νοσταλγία. Η Φλώρα έδωσε ένα μεγάλο κομμάτι του εαυτού της στην αρχαγγελίτικη παραδοσιακή μουσική και πάντα θα έχει μια τιμητική θέση στον νου και την καρδιά μας. 

Λένε πως οι άνθρωποι πεθαίνουν πραγματικά όταν τους ξεχνάνε…Μα εμείς δεν πρόκειται αγαπημένη μας Φλώρα να σε ξεχάσουμε ποτέ! Η φωνή σου θα συνεχίσει να αντηχεί σε κάθε μας στιγμή…!

«Η μέρα έχει βάσανα μα η νύχτα είναι ωραία…γιατί έρχεσαι στον ύπνο μας και μας κρατάς παρέα!»

Ζωή Κοντόγιαννου

Ακούστε τη Φλώρα να τραγουδάει ακαπέλα

Στις 26 Φεβρουαρίου θα τελεστεί το μνημόσυνο της Φλώρας στον Ιερό Ναό Ταξιαρχών Αρχαγγέλου.

Θερμές ευχαριστίες στον σύζυγο της Φλώρας, κύριο Πανορμίτη Κρητικό, για όλες τις πληροφορίες αλλά κι όλο το φωτογραφικό υλικό που μου παρείχε.